Als je hebt verloren door een blunder, zie je achteraf vaak dat je bepaalde signalen hebt genegeerd: tactische zwakke plekken in je stelling. Vaak zijn het zulke zwaktes die je tegenstander de mogelijkheid geven om jou met een combinatie te grazen te nemen. Het is dus zaak altijd heel alert te zijn op die signalen.
Voor de duidelijkheid: geïsoleerde pionnen, slechte lopers en andere langetermijnzwaktes zijn geen tactische maar strategische zwaktes. Een tactische zwakte is een kwetsbaarheid op de korte termijn: een onverdedigd stuk, een potentiële penning, een vork of een ingesloten stuk. Soms duurt een tactische zwakte maar één zet; bespeur je een dergelijke zwakke plek bij je tegenstander dan is het zaak meteen toe te slaan.
Een van de meest voorkomende beginnersfouten, is je dame te laten pennen op de e-lijn. Toch onderschatten zelfs grootmeesters de potentiële kracht van dit gevaar weleens. Een praktijkvoorbeeld ontleend aan een partij van de roemruchte naamgever van onze club.
Boris Spassky – Yasser Seirawan
kandidatentoernooi Montpellier, 1985
De diagramstelling ontstond na 1 e4 e5 2 f4 exf4 3 Pf3 Pe7 4 d4 d5 5 Pc3 dxe4 6 Pxe4 Pg6 7 h4. Wit dreigt 8 h5, waarmee het de geofferde pion terugwint op f4. Omdat Seirawans hele strategie is gebaseerd op het behoud van de pion, zou het een zware klap zijn als hij die moet opgeven.
7 De7?
Zwart wil het het witte paard op e4 lastig maken. Wit moet nu wel De2 spelen, zo lijkt het, omdat hij anders het paard kwijtraakt. Schijn bedriegt: de penning van het paard brengt wit niet serieus in de problemen. Integendeel, zwart heeft wat schade aan zijn eigen positie toegebracht: de dame blokkeert de ontwikkeling van zwarts koningsvleugel, ontneemt het paard op g6 zijn enige vluchtveld en geeft wit de mogelijkheid voor een tegenpenning op de e-lijn.
Seirawan negeert deze waarschuwingssignalen en speelt met de damezet feitelijk alles of niets: werkt het niet, dan is het naar de vaantjes.
8 Kf2!
Nu wordt plots duidelijk dat 8 … Dxe4 niet gaat vanwege 9 Lb5+ Kd8 10 Te1 en de zwarte dame staat gepend als gevolg van het dreigend mat op e8.
Zwart was gedwongen zijn plannen helemaal om te gooien (hij speelde 8 … Lg4), waarna Spassky de pion op f4 terugwon en alle nadelen van zwarts zet 7 De7 genadeloos aan het licht kwamen; Seirawan sukkelde naar een kansloze nederlaag.
Hoe kun je nu in vredesnaam een zet als 8 Kf2 zien aankomen, denk je misschien. Immers, in e4-openingen geeft wit de rokade normaal gesproken nooit zomaar op. Klopt, tenzij er potentiële tactische zwaktes in de stelling zitten die zo’n zet rechtvaardigen, zoals in de bovenstaande partij het geval is. Kortom: creëer je tactische zwaktes in je stelling, wees dan verdacht op hoogst ongebruikelijke tactische wendingen.
Volgende keer een ander niet te negeren waarschuwingssignaal: de verzwakte diagonaal.
Arno Verheij (met dank aan John Nunn)